Hoe komt de giraf nu écht aan haar lange nek? Een column.
Op zoek naar een beknopte en begrijpelijke uitleg hoe de evolutie werkt? Dan is de giraf iets voor u.
Iedereen kan zich wat voorstellen bij het vraagstuk: iedereen vindt die lange nek intrigerend. En de verklaring is niet moeilijk – althans, zo lijkt het. Helaas is de voor de hand liggende verklaring soms ook verkeerd.
Wat vindt u bijvoorbeeld van de volgende uitleg? De voorouders van de giraf strekten hun nek uit om bij hogere blaadjes te kunnen. Door de concurrentie in de savanne waren ze verplicht om zo hoog mogelijk te reiken. Ze kregen daardoor een langere nek, en die gaven ze door aan hun nakomelingen. Die op hun beurt hun nek uitstrekten, waardoor die nog langer werd. Enzovoort.
Deze uitleg is bedacht door Jean-Baptiste Lamarck, nog in het pre-Darwin-tijdperk. Je hoort nog steeds mensen die het op deze manier uitleggen, maar zij dwalen. Het is niet hoe evolutie werkt. Sedert de publicatie van van Charles Darwins ‘On the Origin of Species’ in 1859 weten we beter.
Een Darwin-compatibele verklaring voor de giraffennek is de volgende. Bij de voorouders van de giraf waren er exemplaren met een iets langere nek, en andere met een iets kortere. De exemplaren met de langste nekken konden beter bij de hoge blaadjes. Die hadden dus meer te eten, en daardoor meer kans om te overleven en kleintjes op de wereld te zetten – die de relatief lange nekken van hun ouders erfden. De volgende generatie had daardoor gemiddeld al een iets langere nek. En in die generatie waren het opnieuw de exemplaren met de langste nekken die de meeste kans hadden om zich voort te planten. Enzovoort.
Dit is de standaard-uitleg, zoals je hem momenteel in de meeste boeken vindt. Maar echt zeker zijn we er niet van. Er zijn andere verklaringen mogelijk, die evenzeer ‘Darwin-compatibel’ zijn.
Misschien vinden giraffen een lange nek gewoon sexy. Ook dan zouden de exemplaren met een langere nek meer kans hebben om zich voort te planten. Dat is de manier waarop pauwen aan hun absurd versierde staart zijn gekomen (en misschien is het ook wel waarom mensen schijnbaar nutteloze talenten hebben zoals gevoel voor humor).
Er is ook al voorgesteld dat de voorouders van de giraf eigenlijk in de eerste plaats langere poten hebben gekregen, om sneller te kunnen wegrennen voor roofdieren. De lange nek was vervolgens noodzakelijk om nog met hun kop bij de grond te kunnen.
En nu is er een nieuw idee, beschreven in Nature en in het gespecialiseerde blad Journal of Arid Environments. Misschien, zo luidt de hypothese, helpt de lange nek giraffen om koel te blijven in de hete Afrikaanse zon.
De gedachte daarachter is dat een langwerpig voorwerp minder zon vangt, als het zó gedraaid wordt dat het met zijn punt naar de zon wijst. Een bol vangt altijd even veel zonlicht, maar een breinaald vangt veel minder licht als ze met haar punt naar de zon wijst dan als ze haar lange zijkant naar de zon keert.
En inderdaad blijken giraffen vaak met hun kop naar de zon te staan als het warm is.
Vergezocht? Misschien wel. Maar geef toe, is die hele giraf niet een beetje een vergezocht beest?
Een gewijzigde versie van deze column is op 27 januari 2018 verschenen in De Tijd.
