De ebola-uitbraak in Congo lijkt samen te gaan met een opstoot van complottheorieën – zoals die van antivaxxers bij ons, in het kwadraat. Een column.
Weer is een ebola-behandelingscentrum aangevallen, vorige week in het oosten van Congo. En de week daarvoor ook al.
In de voor buitenstaanders moeilijk te doorgronden chaos van milities, rebellen, warlords en politieke twisten is het nog niet duidelijk wie de daders waren en wat hun motieven mogen zijn geweest.
Maar de aanvallen passen in een patroon dat zich al maandenlang aftekent. De hulpverleners en gezondheidswerkers die de ebola-epidemie in Oost-Congo proberen te bestrijden, mogen dan misschien wel vinden dat ze neutraal zijn in de vele conflicten in de regio, dat ebola een urgent probleem is dat állen aangaat en dat het in ieders belang is de epidemie efficiënt aan te pakken. Maar de strijdende partijen en een deel van de plaatselijke bevolking denken daar duidelijk anders over.
Geruchten en complottheorieën tieren welig. Er worden de hulpverleners in hun behandelingscentra duistere motieven toegedicht.
Sociale media (vooral WhatsApp) en lokale radio worden ingezet om leugens over de ziekte te verspreiden. Een bekend politicus verklaarde in september al op de radio dat ebola was aangemaakt in een laboratorium van de regering, met als doel de bevolking van Beni uit te roeien (Beni in Noord-Kivu was een van de eerste haarden van de huidige epidemie).
Over het nieuwe experimentele vaccin dat de hulpverleners toedienen en dat ebola moet voorkomen, wordt het valse gerucht verspreid (en gretig gedeeld op sociale media) dat het mannen onvruchtbaar zou maken.
‘We bestrijden twee uitbraken, een van ebola en een van angst’, zei Carlos Navarro Colorado van de Verenigde Naties. Een commentator omschreef de strijd tegen ebola als ‘een experiment in het bestrijden van fake news’.
De ebolabestrijders vechten terug, onder meer met eigen campagnes op WhatsApp. Ze verspreiden betrouwbare informatie en proberen de mensen ervan te overtuigen dat ebola los staat van de politieke conflicten.
Voor wie een beetje volgt wat er bij ons op sociale media circuleert, komt het allemaal verontrustend bekend voor. Akkoord, het is hier in Europa allemaal nog net een graadje minder erg. Er zijn nog geen gewapende aanvallen gesignaleerd.
Maar de verdachtmakingen en complottheorieën die bijvoorbeeld door antivaxxers (antivaccinatie-activisten) verspreid worden, zijn niet zó verschillend van wat in Congo de ronde doet. De opgeklopte geruchten over de zogezegde gevaren van vaccins hebben al in meerdere Europese landen geleid tot hand over hand toenemende mazelencijfers (en overlijdens door mazelen).
In de VS klagen artsen over intimidatiecampagnes op sociale media. Antivaxxers proberen pro-vaccinatie-artsen te treffen door die te belasteren bij hun patiënten. ‘Dit is het digitale equivalent van 39.000 mensen die onze wachtkamer binnenstormen en tegen ons en onze patiënten beginnen te schreeuwen’ zei de woordvoerder van een pediatrische praktijk in Pennsylvania, die het slachtoffer is geworden van een dergelijke Facebook-aanval.
Hopen dat ook deze uitbraak op tijd kan worden ingedijkt.
Deze column is op 9 maart 2019 verschenen in De Tijd.