Hoe controversieel kan de bouw van een telescoop worden? Een column.
Een nieuwe telescoop bouwen. Je zou denken dat het niet ál te moeilijk kan zijn om daarvoor een bouwvergunning te krijgen. En vooral dat het niet al te veel politieke controverse opwekt, of protest van boze buren. Het is tenslotte geen kerncentrale of landingsbaan voor nachtvluchten.
Maar dan denk je verkeerd. Dat leert het gecontesteerde ‘Thirty Meter Telescope’ (TMT) project. Een consortium van vooral Amerikaanse universiteiten en instituten wil die gigantische telescoop (met een diameter van dertig meter) bouwen, op een hoge bergtop – dus boven een zo groot mogelijk deel van onze troebele atmosfeer – met mooi weer en liefst ook ver van de bewoonde wereld.
De gekozen locatie voor de TMT is de 4,2 kilometer hoge berg Mauna Kea in Hawaï. Dat is een schitterende plaats om aan sterrenkunde te doen, getuige de hele reeks telescopen die er al staan, waaronder enkele van de grootste ter wereld.
Maar dat is buiten de lokale gevoeligheden gerekend. De top van Mauna Kea is een heilige plek voor de traditionele religie van de autochtone bewoners van Hawaï. De voorbije jaren hebben activisten met toenemende kracht geprotesteerd tegen elke nieuwe telescoop die erbij kwam op de berg. Ze zijn vastbesloten de TMT, die veel groter is dan alle voorgaande, koste wat het kost tegen te houden. Eerst met bezwaarschriften en rechtszaken (het hooggerechtshof van Hawaï verklaarde in 2015 de bouwvergunning ongeldig, maar accepteerde een nieuwe vergunning in 2018), en daarna met een blokkade van de weg naar de bergtop.
Omdat er geen snelle doorbraak in zicht lijkt, overweegt het TMT-consortium nu een plan B: een alternatieve site voor de telescoop. Een prima plek voor telescopen is het hooggebergte in Chili. Maar daar zijn al twee nieuwe reuzentelescopen gepland, waarvan er één zelfs groter wordt dat de TMT. Het zou nuttig zijn om ook een telescoop van de volgende generatie te hebben op het noordelijk halfrond. Vanop het noordelijk en het zuidelijk halfrond is een verschillend deel van de sterrenhemel te zien, dus telescopen in het noorden en het zuiden vullen elkaar perfect aan.
Daarom hebben de TMT-planners hun oog laten vallen op La Palma, een van de Canarische Eilanden. Daar staat, op de bergtop op het eiland, ook al een grote sterrenwacht, het Observatorio del Roque de los Muchachos, met onder meer de Vlaamse Mercator-telescoop.
De Roque de los Muchachos is maar half zo hoog als de Mauna Kea, en biedt daarom minder ideale waarnemingsomstandigheden. Maar als het op Mauna Kea echt niet zou lukken, zal plan B misschien werkelijkheid worden.
Tenzij natuurlijk als er op La Palma dezelfde soort moeilijkheden de kop opsteken als in Hawaï. Een lokale milieuorganisatie, Ben Magec, heeft al aangekondigd zich met hand en tand tegen de TMT te zullen verzetten. ‘Voor élke administratieve stap die de TMT probeert te zetten om op de gekozen site te bouwen, zullen we naar de rechter stappen. Geen inspanning is ons te veel,’ verklaarde Ben Magec aan het wetenschapsblad Science.
Deze column is op 11 januari 2020 verschenen in De Tijd.