“Er zijn mensen, koning Gelon, die denken dat het aantal zandkorrels oneindig groot is.”
-Archimedes
De Zandrekenaar is een blog over wetenschap en wetenschapsjournalistiek, met bedenkingen over de implicaties van ontwikkelingen in wetenschap en maatschappij, commentaren op recent in de media verschenen berichten over wetenschap en een persoonlijke kijk op het wetenschapsnieuws.
De Zandrekenaar is ook een wekelijkse column in de krant De Tijd, die elke zaterdag verschijnt in de weekendbijlage ‘Verder’. Deze columns komen ook in de blog, elke week op dinsdag.
Over de auteur
Ik ben Steven Stroeykens, wetenschapsjournalist, schrijver, fysicus, blogger en nog het een en ander. Ik schrijf momenteel vooral voor de kranten De Tijd en Het Laatste Nieuws, nadat ik van 1994 tot 2013 voor De Standaard heb gewerkt. Mijn tweede boek, ‘Het einde van de wereld‘, is in 2016 verschenen bij uitgeverij Polis.
Wil je meer over mij weten:
Contacteer me:
Over de naam ‘de zandrekenaar’
‘De Zandrekenaar’ (Ψαμμίτης in het Grieks) is de naam van een werk van Archimedes, waarin die de lezer vraagt zich voor te stellen dat het hele heelal is opgevuld met zand. Vervolgens rekent Archimedes uit hoeveel zandkorreltjes daarvoor nodig zouden zijn (meer bepaald maakt hij een schatting die een bovengrens vormt).
Archimedes’ berekeningen zijn wat betreft stijl natuurlijk een beetje uit de tijd, maar inhoudelijk houden ze goed stand, gegeven de in zijn tijd gangbare veronderstellingen over de bouw van het heelal. Hij bekomt (in moderne eenheden en notatie) een heelal met een diameter van zowat twee lichtjaar en een maximaal totaal aantal zandkorrels van 1063 (een 1 gevolgd door 63 nullen). Alleen al het benoemen van dat getal was een bescheiden intellectuele krachttoer in de derde eeuw voor Christus. Het gebruikelijke Griekse getalstelsel reikte maar tot honderd miljoen (‘een myriade myriaden’) en van een handige notatie met machten van tien was nog lang geen sprake. Archimedes schreef de Zandrekenaar niet omdat hij vreesde dat het heelal bedolven zou raken onder het zand, maar om de kracht te demonstreren van een nieuw getalsysteem dat hij bedacht had. Archimedes’ systeem liep in feite nog veel verder dan de 1063 die hij nodig had voor het zandheelal. Het grootste getal in de Zandrekenaar zouden we in moderne notatie 1080000000000000000 noemen. Dat monstergetal is veel, veel groter dan het modieuze ‘googol’. Archimedes liep er, zoals hij ook deed in andere domeinen van de wiskunde, aanzienlijk mee vóór op zijn tijd.
Maar Archimedes ‘Zandrekenaar’ is niet alleen een wetenschappelijke tekst, hoewel er orginele wetenschappelijke resultaten in staan. Het werk is op een begrijpelijke, toegankelijke manier geschreven, duidelijk niet alleen bedoeld voor vakgenoten maar ook voor geïnteresseerde leken (althans voor leken die voldoende geïnteresseerd zijn om zich een poos te concentreren op het volgen van de redenering – Archimedes schreef blijkbaar volgens het veel later aan Albert Einstein toegeschreven advies de dingen zo eenvoudig mogelijk te maken, maar niet eenvoudiger dan dat). Archimedes’ Zandrekenaar is daarom wel eens het eerste populair-wetenschappelijke werk genoemd, en dat is één reden om er een blog naar te vernoemen die gewijd is aan nieuwe resultaten in de wetenschap én aan wetenschapsjournalistiek en wetenschapspopularisering. Een tweede reden is dat de Zandrekenaar een feest is van de meest pure, speculatieve wetenschap. Ik wil het in déze Zandrekenaar dan wel geregeld hebben over maatschappelijk relevante wetenschap, maar ook voor de vreugde van pure wetenschap om de wetenschap, zonder voor de hand liggend nut, behoud ik plaats voor. En dat Archimedes zijn gedurfde ideeën ook nog op een begrijpelijke manier wist te presenteren, maakt het alleen maar mooier.